کشور ما در منطقه جغرافیایی حادثه ‌خیزی واقع شده است؛ سیل‌ها و زلزله‌ های دهه‌ های اخیر گواه این موضوع است. کودکان یکی از گروه‌های آسیب ‌پذیر در بحران‌ ها هستند؛ درست مثل سالمندان و معلولان، اما این آسیب ‌پذیری را به روش‌های متعددی می‌توان کاهش داد. آموزش و ایجاد آمادگی روانی و فیزیکی در همه اقشار جامعه یکی از مهم ‌ترین ضرورت‌های پیش از بحران است. در این میان آموزش کودکان برای مواجهه با موقعیت‌های بحرانی موضوعی است که شاید کمتر به آن توجه شده است.

احتمال وقوع حادثه هر زمان و مکانی وجود دارد و نمی‌توان کودک را صرفا به دلیل کم‌ سن ‌و ‌سال بودن، از واقعیت‌ های زندگی دور نگه داشت.

از جمله اقداماتی که والدین و مراقبان کودکان در ایجاد آمادگی در برابر مخاطرات می‌توانند انجام دهند و به آن عمل کنند، این است که  اول محیط خانه را امن و ایمن نگه دارند؛ مثلا برای ایمن‌ کردن اتاق کودکان و آمادگی در برابر وقوع زلزله، از آویزان‌ کردن وسایل از سقف اتاق کودک خودداری کنند. اقدام دیگر و مهم‌ ترین اقدام، حضور در دوره‌های آموزشی آمادگی در برابر مخاطرات و انتقال این آموزش‌های صحیح و به ‌روز به کودکان خود به زبان ساده و کودکانه است.

والدین باید ترس کودک را به رسمیت بشناسند و به او حق دهند که از زلزله و سیل یا هر اتفاق دیگری بترسد. وظیفه والدین و دیگر افراد مرتبط با دنیای کودکان، اول فرا گرفتن آموزش‌ های استاندارد و فراهم‌ کردن زمینه انتقال مفاهیم خود امدادی به کودک است؛ با کودکان باید صادقانه حرف زد و رفتار کرد. پس درباره زلزله و سیل به کودکتان اطلاعات درست بدهید. وقتی در خانه درباره حوادث احتمالی صحبت می‌کنید و کودکتان از شما درباره زلزله می‌پرسد، به او نگویید نگران نباش؛ زلزله هیچ وقت برای ما اتفاق نمی‌افتد و خانه ما محکم است. این عبارت‌ ها شاید باعث شود که کودکتان آن شب را با خیال راحت بخوابد، اما وقتی زلزله در شهر شما هم اتفاق افتاد، اعتماد او به شما سلب شده و دیگر حرف‌هایتان را به ‌سختی باور می‌کند و مهم‌تر اینکه آن حادثه آسیب‌ های بیشتری روی کودک خواهد گذاشت.

بنابراین؛ به جای اینکه به کودکتان امیدهای واهی بدهید، درباره زلزله یا هر بحران دیگری با او صحبت کنید و از او بخواهید که از ترس‌ ها و اضطراب‌ هایش با شما صحبت کند. با این حال حواستان باشد در حضور کودکان اخبار حوادث طبیعی را دنبال نکنید؛ بسیاری از خانواده‌ها مداوم پیگیر اخبار هستند. در این میان پیگیری همیشگی اخبار زلزله یا سیل و دیدن صحنه‌های دلخراش نه‌ تنها باعث ایجاد رعب و وحشت برای خودشان می‌شود بلکه تأثیر بسیار بدی هم روی فرزندان می‌گذارد؛ به‌ خصوص وقتی پس از شنیدن این خبرها جلسه تحلیل و بررسی هم راه می‌اندازید و از هر چیزی انتقاد می‌کنید. توصیه می‌شود اگر می‌خواهید پیگیر این اخبار ناراحت‌ کننده باشید، حداقل در مقابل فرزندتان این کار را انجام ندهید.

وقتی برای فرزندتان از زلزله و دیگر بلایای طبیعی صحبت کنید، او از لحاظ ذهنی نسبت به این بلایا آگاه می‌شود؛ مثلا به او بگویید زلزله در همه جای دنیا و در هر خانه‌ای می‌تواند اتفاق بیفتد. برای اینکه از ترس‌های کودکتان کم شود، از فضای خانه استفاده کنید و با او زلزله‌ بازی کنید. می‌توانید یک مانور زلزله در خانه راه بیندازید و همه اعضای خانواده را در آن شرکت دهید؛ وقتی زلزله فرضی شروع شد، می‌توانید راه‌ های پناه‌ گرفتن صحیح و غلط را به او آموزش دهید. کدام قسمت‌های خانه امن و کدام بخش‌ها نا امن است. قصه‌ها هم می‌تواند به کمک خانواده‌ها بیاید.

می‌توانید برای کودکتان کتاب‌ هایی درباره زلزله بخرید و قصه‌هایی درباره زلزله بگویید، به او با زبان کودکانه بگویید که صفحات زمین مثل تکه‌هایی از پازل به هم متصل شده و مدام در حال حرکت هستند که ما حرکت آنها را حس نمی‌کنیم، اما زمانی که این تکه‌ها با هم برخورد می‌کنند یا در کنار هم سر می‌خورند، زلزله به وجود می‌آید. این حرکت‌ ها گاهی خیلی شدید و گاهی ضعیف است. اما در هر حال ما باید سعی کنیم که وقتی زلزله آمد، خودمان را به جای امن برسانیم.

به یاد داشته باشید آموزش‌ ها را به خانه محدود نکنید و از جادوی قصه استفاده کنید.

وقتی با کودکتان به بیرون از خانه می‌روید، از او درباره مکان‌ های امنی که هنگام وقوع زلزله در فروشگاه و مدرسه می‌تواند پناه بگیرد، سوال کنید. همچنین می‌توانید در این‌ باره در قالب قصه به او اطلاعاتی بدهید؛ مثلا به او بگویید که مریم می‌داند هنگام زلزله در فروشگاه، وقتی بزرگترهایش را گم کرد، باید آرامش داشته باشد. به طرف درب خروجی که قبلا با مادر از آن وارد شده است برود و سریعا از فروشگاه خارج شود. یا اگر نمی‌تواند از فروشگاه خارج شود، باید از قفسه‌ ها فاصله بگیرد. سبد خرید را روی سرش نگه دارد تا وسایل داخل قفسه‌ها به او آسیبی نرساند. مریم می‌داند که هنگام زلزله ممکن است، برق‌ ها قطع شود، آسانسورها و پله‌های برقی نیز از کار بیفتد. او می‌داند که در این وضع نباید گریه کند و اگر در زمان زلزله در آسانسور بود، باید سریع از آن خارج شود.

کارهای خلاقانه زیادی می‌توان برای رسیدن به این هدف در آموزش کودکان انجام داد. می‌توانید از کودکتان بخواهید یک نقاشی از اتاق یا خانه ‌تان بکشد. اگر کشیدن جزئیات برای او سخت است، شما هم کمکش کنید سپس نقاط امن و نا امن را با رنگ ‌آمیزی مشخص کنید. می‌توانید از فرزندتان بخواهید طبق آنچه شما قبلا به او آموزش داده‌اید، در نقاشی‌ اش نقاط امن را آبی و نقاط نا امن را به رنگ قرمز در بیاورد.

نوع ‌دوستی را به کودک یاد دهید تا به حمایت دیگران دلگرم شود.
زلزله یا سیل به خودی خود ترسناک است و شاید تصور قرار گرفتن در موقعیت بعد از حادثه برای کودک هراس‌ آور باشد و نسبت به اتفاقات نامعلوم آینده احساس نا امنی کند. یک راه ‌حل در حمایت  روانی کودکان برای مواجهه با مخاطرات، کمک ‌کردن به آسیب‌ دیدگان حوادث طبیعی است؛ کودکتان را در کمک به افراد زلزله ‌زده سهیم کنید. اجازه دهید کودکتان بفهمد در شرایط سخت همیشه کسانی هستند که به کمک‌ او بیایند.

دکتر «میلاد احمدی مرزاله» عضو هیات علمی گروه سلامت در بلایا و فوریت ها، دانشکده مدیریت و اطلاع رسانی پزشکی دانشگاه علوم پزشکی شیراز