در عصر سلامت دیجیتال، دسترسی به اطلاعات پزشکی بیش از هر زمان دیگری آسان شده است. شبکه‌ های اجتماعی، وب‌ سایت‌ ها، پیام‌ رسان‌ ها و حتی ابزارهای هوش مصنوعی روزانه حجم عظیمی از اخبار و توصیه‌ های مرتبط با سلامت را در اختیار کاربران قرار می‌دهند. در کنار این فرصت ارزشمند، چالش بزرگی نیز شکل گرفته است: گسترش اخبار جعلی و اطلاعات نادرست در حوزه سلامت. این مسئله می‌تواند پیامدهای جدی برای سلامت فردی، تصمیم‌ گیری‌ های درمانی و حتی سلامت عمومی جامعه به همراه داشته باشد.

اخبار جعلی سلامت چیست و چرا خطرناک است؟

اخبار جعلی سلامت به اطلاعاتی گفته می‌شود که بدون پشتوانه علمی، با تحریف شواهد یا با اهداف تجاری و ایدئولوژیک منتشر می‌شوند. این اخبار ممکن است شامل درمان‌ های معجزه‌ آسا، بزرگ‌ نمایی عوارض واکسن‌ ها، انکار بیماری‌ ها، یا توصیه‌ های تغذیه‌ای و دارویی نادرست باشند. خطر اصلی این اطلاعات در آن است که تصمیم‌ های حیاتی افراد را تحت تأثیر قرار می‌دهند؛ از خود درمانی‌ های خطرناک گرفته تا بی‌ اعتمادی به نظام سلامت و توصیه‌ های تخصصی.

چگونه اخبار جعلی سلامت را تشخیص دهیم؟

برای تشخیص اطلاعات معتبر از اخبار جعلی در حوزه سلامت، توجه به نکات زیر ضروری است:

-بررسی منبع خبر

اطلاعات معتبر سلامت معمولاً از سوی سازمان‌ های رسمی (مانند وزارت بهداشت، سازمان جهانی بهداشت)، دانشگاه‌ها، مجلات علمی معتبر یا متخصصان شناخته‌ شده منتشر می‌شوند. منابعی که نویسنده، وابستگی سازمانی یا سابقه علمی مشخصی ندارند، نیازمند تردید جدی هستند.

-ارزیابی شواهد علمی

ادعاهای پزشکی باید بر پایه مطالعات علمی، کار آزمایی‌ های بالینی یا مرور های نظام‌ مند باشند. عباراتی مانند «تحقیقات نشان داده‌اند» بدون ذکر منبع مشخص، نشانه‌ای از غیر قابل‌ اعتماد بودن محتوا است.

-توجه به زبان احساسی و اغراق‌ آمیز

اخبار جعلی اغلب از عناوینی هیجانی مانند «درمان قطعی»، «پنهان‌ کاری پزشکان» یا «کشفی که جان شما را نجات می‌دهد» استفاده می‌ کنند. در مقابل، اطلاعات علمی معتبر معمولاً لحنی محتاطانه، دقیق و غیر قطعی دارند.

-بررسی تاریخ و زمینه انتشار

برخی اطلاعات ممکن است قدیمی، خارج از زمینه یا مربوط به شرایط خاص باشند. استفاده مجدد از داده‌ های منسوخ، به‌ ویژه در حوزه‌ هایی مانند کووید-۱۹ یا درمان‌ های نوین، می‌تواند گمراه‌ کننده باشد.

-مقایسه با منابع معتبر دیگر

اگر یک خبر مهم پزشکی فقط در یک وب‌ سایت یا کانال خاص دیده می‌شود و توسط منابع معتبر دیگر تأیید نشده است، احتمال جعلی بودن آن بالا است.

نقش سواد سلامت دیجیتال

در دنیای امروز، صرف دسترسی به اطلاعات کافی نیست؛ بلکه سواد سلامت دیجیتال به‌ عنوان یک مهارت کلیدی مطرح است. این مفهوم به توانایی جستجو، درک، ارزیابی و استفاده آگاهانه از اطلاعات سلامت در محیط‌های دیجیتال اشاره دارد. ارتقای این سواد در میان عموم مردم، دانشجویان و حتی برخی ارائه‌ دهندگان خدمات سلامت، نقش مهمی در کاهش اثرات اخبار جعلی دارد.

اخبار جعلی سلامت یکی از چالش‌های جدی عصر سلامت دیجیتال است. مواجهه مؤثر با این پدیده نیازمند ترکیبی از آگاهی فردی، سواد سلامت دیجیتال و راهکارهای فناورانه است. با تقویت تفکر انتقادی و تکیه بر شواهد علمی، می‌توان از سلامت فردی و اجتماعی در برابر آسیب‌ های اطلاعات نادرست محافظت کرد.

«کوثر غداری» دانشجوی کارشناسی ارشد انفورماتیک پزشکی دانشکده مدیریت و اطلاع رسانی پزشکی، عضو انجمن انفورماتیک پزشکی دانشگاه علوم پزشکی شیراز