خفگی زمانی اتفاق می‌افتد که جسمی خارجی، مانند تکه‌ای از غذا، استخوان، یا قطعه‌ای کوچک از اسباب‌بازی، در گلو یا نای گیر کند و مانع عبور جریان هوا به ریه‌ها شود. در شرایط عادی، هوا از طریق بینی یا دهان وارد نای شده و سپس به ریه‌ها می‌رسد. اما اگر این مسیر به‌ هر دلیلی بسته شود، اکسیژن کافی به بدن نمی‌رسد و مغز و سایر اندام‌ها در مدت کوتاهی آسیب می‌بینند.

آشنایی با نحوه‌ی برخورد صحیح در چنین شرایطی می‌تواند جان یک انسان را نجات دهد.

بسیاری از مردم هنگام مشاهده‌ی فردی که دچار خفگی شده است، دچار اضطراب یا ترس می‌شوند و نمی‌دانند باید چه کنند. با این حال، دانستن تفاوت میان خفگی کامل و خفگی جزئی و چگونگی کمک به فرد در هر یک از این موارد، بسیار مهم است.

نقش آرامش در کمک به فرد خفه ‌شده

یکی از مهم‌ترین اصول در کمک‌ های اولیه، حفظ خونسردی است. در لحظه‌ی خفگی، هم فرد آسیب‌ دیده و هم اطرافیان دچار اضطراب می‌شوند. اضطراب می‌تواند روند تصمیم‌گیری را مختل کند و باعث انجام حرکات اشتباه شود.

کمک‌ کننده باید در وهله‌ی نخست، با صدایی آرام و قاطع وضعیت را کنترل کند. آرامش در کلام و رفتار شما می‌تواند باعث شود فرد اعتماد به نفس بیشتری پیدا کند.

خفگی معمولاً دو نوع دارد:  خفگی کامل و خفگی جزئی

 شناخت تفاوت بین این دو حالت بسیار حیاتی است، زیرا روش کمک‌ رسانی در هر کدام فرق دارد.

تفاوت خفگی کامل و خفگی جزئی

 در خفگی جزئی، جسم خارجی به طور کامل مسیر هوا را نمی‌بندد. فرد ممکن است هنوز بتواند کمی نفس بکشد، صداهای خفه از خود درآورد یا سرفه کند. در این وضعیت، بدن خودش در حال تلاش برای بیرون انداختن جسم از راه تنفسی است و بهترین کار، تشویق فرد به سرفه کردن مداوم است.

سرفه یکی از طبیعی‌ترین و مؤثرترین واکنش‌ های بدن برای پاک‌ سازی راه تنفس است. زمانی که جسم خارجی وارد نای یا گلو می‌شود، گیرنده‌ های حساس در دیواره‌ی مجرای تنفسی تحریک می‌شوند و پیام عصبی به مغز فرستاده می‌شود. مغز بلافاصله واکنشی ایجاد می‌کند که با یک بازدم شدید و ناگهانی، سعی می‌کند جسم را بیرون بیندازد.

در واقع، سرفه همانند یک “سیستم دفاعی خودکار” بدن عمل می‌کند. زمانی که فرد هنوز می‌تواند سرفه کند، یعنی راه تنفسی کاملاً بسته نشده است. در این حالت، مداخله‌ی عجولانه یا ضربه‌های غیر ضروری ممکن است شرایط را بدتر کند و باعث شود جسم بیشتر به داخل نای برود.

بنابراین، در خفگی جزئی، بهترین اقدام، تشویق فرد به ادامه‌ی سرفه است تا جسم به‌ طور طبیعی خارج شود.

در خفگی کامل، مسیر هوا کاملاً مسدود شده و فرد قادر به تنفس، صحبت یا سرفه نیست. چهره‌ی او به سرعت کبود می‌شود و ممکن است بی‌هوش شود. در این حالت، نیاز فوری به اقداماتی مانند مانور هایملیخ وجود دارد تا جسم خارجی خارج شود.

خطاهای رایج در زمان خفگی جزئی

بسیاری از مردم هنگام مشاهده‌ی خفگی، ناخودآگاه می‌خواهند سریعاً به فرد ضربه بزنند یا او را درگیر حرکات شدید کنند. اما در خفگی جزئی، این کار می‌تواند خطرناک باشد. چند اشتباه متداول در این موقعیت عبارت‌اند از:

زدن ضربه‌های پشت سر یا گردن در زمان نامناسب:
اگر فرد هنوز سرفه می‌کند، نباید به پشت او ضربه بزنید. این کار ممکن است جسم را جابه‌جا کرده و مسیر هوا را کاملاً ببندد.

گذاشتن انگشت در دهان فرد برای بیرون آوردن جسم:
اگر جسم دیده نمی‌شود، هرگز نباید با انگشت به داخل دهان بروید. این کار می‌تواند جسم را بیشتر به داخل حلق فشار دهد.

وحشت‌زده شدن یا داد زدن:
اضطراب شما به فرد منتقل می‌شود و ممکن است باعث شود کنترل خود را از دست بدهد. در نتیجه سرفه متوقف شده و خطر بیشتر می‌شود.

دادن آب یا نوشیدنی:
تا زمانی که جسم خارج نشده، نباید به فرد چیزی برای خوردن یا نوشیدن داد. ورود مایعات ممکن است مسیر را بیشتر مسدود کند.

زمانی که خفگی جزئی به خفگی کامل تبدیل می‌شود

گاهی ممکن است فردی که در ابتدا می‌توانست سرفه کند، ناگهان دیگر قادر به تنفس یا سرفه نباشد. این لحظه، نشانه‌ی تبدیل خفگی جزئی به خفگی کامل است. در چنین وضعیتی، باید فوراً اقدامات نجات‌ دهنده انجام شود.

علائم خفگی کامل شامل ناتوانی در صحبت یا سرفه، کبودی سریع لب‌ها و صورت، و حرکات بی‌ثمر برای تنفس است. در این شرایط، باید بلافاصله با اورژانس تماس بگیرید و اگر آموزش دیده‌اید، مانور «هایملیخ» را اجرا کنید تا جسم از راه تنفس بیرون آید.

مانور «هایملیخ»

مانور «هایملیخ» یک تکنیک حیاتی امدادی است که برای خارج کردن جسم خارجی گیر کرده در راه ‌های هوایی و جلوگیری از خفه شدن به کار می‌رود. این مانور با ایجاد فشار ناگهانی بر روی شکم، باعث می‌شود که هوا با فشار از ریه‌ها خارج شده و جسم خارجی را به بیرون پرتاب کند.

چه زمانی از مانور «هایملیخ» استفاده می‌شود؟

خفگی ناشی از جسم خارجی: زمانی که فردی چیزی را قورت داده و راه هوایی‌اش مسدود شده باشد.

ناتوانی در تنفس: فرد نمی‌تواند صحبت کند، سرفه‌های مؤثر داشته باشد یا نفس بکشد.

تغییر رنگ پوست: پوست صورت و گردن ممکن است به رنگ آبی یا بنفش تغییر کند.

انواع مانور «هایملیخ»

مانور «هایملیخ» بر اساس شرایط فرد و سن او به روش‌های مختلفی انجام می‌شود:

مانور «هایملیخ» برای بزرگسالان هوشیار

ایستادن پشت فرد: خود را پشت فرد قرار دهید و دستان خود را دور کمر او حلقه کنید.

مشت کردن یک دست: یکی از دستان خود را مشت کرده و آن را کمی بالای ناف فرد قرار دهید.

فشار دادن: دست دیگر خود را روی مشت اول قرار داده و به سمت داخل و بالا فشار دهید. این حرکت را مانند یک ضربه محکم و سریع انجام دهید.

تکرار: تا زمانی که جسم خارج شود یا فرد هوشیاری خود را از دست بدهد، این حرکت را تکرار کنید.

مانور «هایملیخ» برای فردی که هوشیاری ندارد

خواباندن فرد روی زمین: فرد را روی زمین به پشت بخوابانید.

قرار دادن یک دست روی پیشانی و دست دیگر روی چانه: راه هوایی فرد را باز نگه دارید.

فشار دادن روی شکم: با استفاده از پاشنه دست، چندین ضربه محکم به قسمت بالای شکم فرد وارد کنید.

مانور «هایملیخ» برای کودکان

در هنگام خفگی برای کودکانی که بالای یک سال سن دارند، روش انجام مانور شبیه به بزرگسالان است، اما با شدت کمتر انجام می شود

.

مانور «هایملیخ» برای نوزادان زیر یک سال

برای نوزادان، روش انجام مانور متفاوت است و به دو مرحله تقسیم می‌شود.

مرحله اول: ضربه به پشت

نگه داشتن نوزاد: نوزاد را به صورت رو به پایین روی ساعد خود قرار دهید، به طوری که سر او پایین‌تر از بدنش باشد.

ضربه زدن به پشت: با کف دست خود، چند ضربه محکم و سریع به قسمت بین شانه‌های نوزاد وارد کنید.

مرحله دوم: فشار به قفسه سینه

اگر ضربه به پشت مؤثر نبود، نوزاد را به پشت روی یک سطح سفت قرار دهید. دو انگشت خود را در مرکز قفسه سینه نوزاد قرار دهید و به سمت پایین و داخل فشار دهید. این حرکت را حدود پنج بار تکرار کنید.

کمک به خود در صورت خفگی جزئی

گاهی ممکن است فرد تنها باشد و دچار خفگی شود. در خفگی جزئی، تا زمانی که می‌توانید سرفه کنید، باید این کار را ادامه دهید. اگر احساس کردید سرفه‌ ها بی‌اثر می‌شوند یا نفس‌ کشیدن سخت‌تر می‌شود، باید به سمت کمک بروید. در مکان‌ های عمومی تلاش کنید توجه دیگران را جلب کنید.

اما اگر در خانه تنها هستید، می‌توانید با فشار دادن شکم خود به لبه‌ی یک صندلی یا میز، مشابه مانور «هایملیخ»، به خروج جسم کمک کنید. با این حال، همیشه قبل از اقدام، سرفه را ادامه دهید تا شاید جسم بدون دخالت فیزیکی خارج شود.

خفگی، موقعیتی است که در عرض چند ثانیه می‌تواند زندگی فرد را تهدید کند. در این میان، دانستن اینکه چه زمانی باید مداخله کرد و چه زمانی باید فقط تشویق به سرفه نمود، تفاوت بزرگی در نتیجه ایجاد می‌کند.

اگر یاد بگیریم در این موقعیت‌ها بدون ترس و با آگاهی عمل کنیم، می‌توانیم جان خود یا دیگران را نجات دهیم. آموزش عمومی درباره‌ی خفگی و اقدامات اولیه، نه‌ تنها مهارتی ضروری است، بلکه نشانه‌ای از مسئولیت‌پذیری و انسان‌دوستی در جامعه است.

دکتر «میلاد احمدی مرزاله» عضو هیات علمی گروه سلامت در بلایا و فوریت ها،، دانشکده مدیریت و اطلاع رسانی پزشکی دانشگاه علوم پزشکی شیراز